Virusološka dijagnostika je na Institutu za virusologiju, vakcine i serume „Torlak“ uspostavljena početkom pedesetih godina prošlog veka, a već šezdesetih godina prošlog veka laboratorije su dobile status nacionalnih referentnih laboratorija u bivšoj Jugoslaviji.
Od tada, dijagnostičke laboratorije su se intenzivno razvijale u organizacionom smislu i u oblasti rada. Imale su nezamenljivu ulogu u dijagnostici različitih zaraznih bolesti i epidemijama na našem području.
- Pojava novog Marburg virusa 1967.godine
- Epidemija Variole vere 1972. godine
- Izolacija i identifikacija novog serotipa Hantavirusa – Beograd/Dobrava 1989. godine
- Pandemija Svinjskog gripa 2009. godine
- Pandemija SARS-CoV-2 2019. godine
- Epidemija majmunskih boginja 2022. godine
- Kao i epidemijama groznice Zapadnog Nila i epidemijama malih boginja.
Današnja moderna virusološka dijagnostika Instituta „Torlak“ obavlja se u Odseku za serodijagnostiku i molekularnu dijagnostiku, koji čini savremeni virusološki centar sa četiri imenovane nacionalne laboratorije:
Nacionalne laboratorije Instituta „Torlak“ uključene su u Panevropsku mrežu za kontrolu bolesti, kao i Evropsku laboratorijsku mrežu Svetske zdravstvene organizacije (SZO) i imaju status punopravnih, akreditovanih SZO laboratorija članica, sa uskom saradnjom sa nadređenim regionalnim referentnim laboratorijama SZO. Akreditacija se obnavlja godišnje na osnovu jasno definisanih zahteva i kriterijuma. Aktivnost laboratorija se kontinuirano unapređuje i usklađuje sa standardima Evropske unije.
Nacionalne laboratorije Instituta „Torlak“ u svom radu aktivno sarađuju sa zdravstvenim organizacijama i agencijama, i ostvaruju međulaboratorijsku saradnju sa mikrobiološkim laboratorijama u Republici Srbiji, kao i sa srodnim laboratorijama u Evropi i svetu:
Virusološki nadzor nad virusnim infekcijama se sprovodi u saradnji sa epidemiološkom službom na nivou mreže instituta i zavoda za javno zdravlje Republike Srbije, kao i u saradnji sa kliničkim lekarima različitih stacionarnih zdravstvenih ustanova, a u skladu sa trenutnom epidemiološkom situacijom.
Rezultat ovog timskog rada je kontinuirani nadzor nad poliomijelitisom, gripom, crevnim i respiratornim virusnim infekcijama, morbilama, rubelom, varičelom, mumpsom i oboljenjima hemoragičnih groznica na teritoriji Republike Srbije, a u cilju što bržeg preduzimanja protivepidemijskih mera za suzbijanje zaraznih bolesti, kao i iskorenjivanja (poliomijelitis) i eliminacije određenih bolesti (Morbilli, Rubella).
U laboratorijama se sprovode standardizovane i proverene analitičke metode, razvijene i verifikovane od strane relevantnih institucija. Sprovodi se rigorozna kontrola kvaliteta i testiranja, kako bi se obezbedio visok standard tačnosti i preciznosti dobijenih rezultata, a što potvrđuju i odlični rezultati eksternih provera kvaliteta rada (EQA). Analize se sprovode od strane stručnog i obučenog osoblja sa višedecenijskim iskustvom u dijagnostici respiratornih virusa, u laboratorijskom prostoru koji ispunjava sve biosigurnosne zahteve.
Laboratorije su stručno i tehnički osposobljene da potvrde dijagnozu kod klinički suspektnih slučajeva uz pomoć izolacije virusa u ćelijama kulture tkiva, dokazivanjem virusnog genoma i/ili izvođenjem neophodnih seroepidemioloških istraživanja (određivanje imunskog statusa i odgovora posle imunizacije).
U cilju potvrđivanja i tipizacije uzročnika zaraznih bolesti – referentne laboratorije svoje aktivnosti obavljaju kroz:
1) Referentnu dijagnostiku za pružanje usluga precizne potvrdne dijagnostike u okviru polja referentnosti na zahtev druge laboratorije; izvođenje validiranih referentnih dijagnostičkih metoda prilikom analize uzročnika zaraznih bolesti i specifičnih mikrobioloških markera uzročnika zaraznih bolesti, kao i ispitivanje atipičnih uzoraka.
2) Resurse referentnog materijala za razvijanje i održavanje kolekcije referentnog materijala (referentni sojevi i kulture, klinički izolati, serumi, genetički materijal i drugo) za održavanje sistema kontrole kvaliteta, metoda evaluacije i validacije, koji treba da bude dostupan relevantnim laboratorijama i organizacijama na zahtev, u skladu sa međunarodnim standardima i procedurama.
3) Naučne savete za pružanje saveta i konsultacija i tehničke podrške drugim laboratorijama, zdravstvenim radnicima i zdravstvenim saradnicima u vezi sa dijagnostikom zaraznih bolesti, metodama i procedurama u okviru oblasti referentnosti i interpretacije laboratorijskih nalaza; pripremanje nacionalnih vodiča; usaglašavanje metodologije sa opšte prihvaćenim svetskim standardima; pružanje tehničke podrške u razvoju politike javnog zdravlja za pitanja vakcinacije, upravljanja epidemijama i drugo.
4) Saradnju i istraživanje u naučnoistraživačkom radu i sarađuju sa laboratorijama u svojoj oblasti ekspertize i regionalnim i međunarodnim mrežama laboratorija (ECDC, WHO, CDC).
5) Učešće u nacionalnom i međunarodnom nadzoru nad zaraznim bolestima, obezbeđenje ALERT sistema, pripreme za slučaj epidemije, dijagnostičku i tehničku podršku u slučaju pojave epidemije.
Pravilnik o načinu evidentiranja podataka o laboratorijskim ispitivanjima, rokovima i načinu obaveštavanja o dobijenim rezultatima, “Sl. glasnik RS”, br. 73/2017
